System proprioceptywny nazywany jest potocznie czuciem głębokim. Proprioceptory znajdują się w mięśniach, stawach, ścięgnach, oczach, uszach. Informują mózg o tym, co robi człowiek (czy porusza się, czy stoi, gdzie znajduje się w przestrzeni). Konkretyzując, informuje mózg o położeniu ciała, a także jego poszczególnych części oraz o tym, jakie ruchy wykonuje. Dzięki proprioceptorom mięśnie oraz ścięgna stają się coraz silniejsze i stabilniejsze. Wrażenia pochodzące z tego systemu są ważne między innymi w kształtowaniu schematu ciała, kontroli, płynności i planowaniu ruchu (na przykład umiejętności dozowania odpowiedniej siły do wykonania danego ruchu), utrzymywaniu stabilizacji posturalnej, właściwym napięciu mięśniowym, kształtowaniu poczucia bezpieczeństwa emocjonalnego. Zmysł propriocepcji ściśle związany jest ze zmysłem dotyku i układem przedsionkowym.
Układ proprioceptywny odpowiada za:
- poczucie ciała, odczuwanie ciężaru i poszczególnych jego części w przestrzeni;
- poruszanie poszczególnymi częściami ciała bez kontroli wzroku;
- swobodne wykonywanie ruchów precyzyjnych;
- percepcję kształtów drobnych przedmiotów;
- percepcję położenia narządów jamy ustnej podczas mówienia;
- świadomość ciała.
Zaburzenia wynikające z nieprawidłowego przetwarzania wrażeń proprioceptywnych przejawiają się słabą percepcją własnego ciała, czyli odczuciami płynącymi z mięśni, ścięgien, stawów i zaburzeniami w planowaniu motorycznym (w zdolności do zaplanowania i wykonania nowej czynności ruchowej i opanowaniu złożonych zadań ruchowych).
Ćwiczenia i zabawy wspomagające integrację sensoryczną – układ proprioceptywny (tzw. czucie głębokie, dostarcza wrażeń z mięśni i stawów):
- Siłowanie/przepychanie- Usiądź na podłodze i powiedz dziecku „Spotkałeś na swojej drodze ogromny kamień, spróbuj go przepchnąć”.
- Możecie wykonywać ćwiczenia wysiłkowe, przepychając się z dzieckiem za ręce, siłując stopami, czy siedząc tyłem do siebie przepychając się plecami.
- Dziecko może spróbować przepchnąć ciężkie pudło, kosz z zabawkami, może przepychać lub przenosić inne ciężkie przedmioty, np. butelki z wodą.
- Ciągnięcie- Pozwól dziecku pchać lub ciągnąć wózek z zakupami czy spacerówkę, Dziecko może spróbować ciągnąć siostrę/brata za ręce lub nogi.
- Zabawa w „taczkę- Dziecko opiera dłonie o podłogę, a ty chwytasz je za uda i prowadzisz niczym taczkę.
- Popychanie ściany- Dziecko leży na plecach, nogi ugięte oparte o ścianę – stara się popchnąć ścianę.
- Ślizganie- Dziecko leży na brzuchu na małym kocyku, odpycha się rękami od podłoża albo rodzic ciągnie dziecko za kocyk lub ręce.
- Przeciąganie liny- Jest to kolejne ćwiczenie wysiłkowe, w którym może uczestniczyć cała rodzina.
- „Naleśnik”- Ciasno zawiń dziecko w koc, bawiąc się w smarowanie i zawijanie naleśnika. Następnie dociskaj rękoma plecy, pośladki, ręce, nogi. Jeśli ktoś posiada matę sensoryczną (uciskową) lub kołderkę z obciążeniem, można w nią zawijać lub nakrywać nią dziecko.
- Masaż- Stosuj uciskowe masaże pleców, rąk i nóg, dociski, ugniatanie.
- Masaż z wykorzystaniem piłek, piłeczek o różnej fakturze, sprężystości i wadze (turlanie we wszystkich kierunkach, opukiwanie, ugniatanie).
- Wałkowanie wałkiem, butelką wypełnioną wodą.
- Pocieraj ciało dziecka z różną siłą, różnymi materiałami.
- Po kąpieli – mocno i wyraźnie pocieraj ciało malucha ręcznikiem.
- Opukuj stawy dziecka zgodnie ze schematem ciała: ramiona, łokcie, nadgarstki, biodra, kolana, kostki.