Opisanie przez dziecko czy osobę dorosłą jaki smak ma dana potrawa jest bardzo trudne. Ocena smaku jest bowiem bardzo subiektywnym odbiorem każdego z nas. Dlatego coś co smakuje jednej osobie, niekoniecznie musi smakować komuś innemu. Zapamiętanie smaku jest trudne ze względu na ulotność informacji i trudność odtworzenia jej z pamięci.
Smak jest jednym z głównych zmysłów służącym do rozpoznawania, interpretowania i generowania zachowań w odniesieniu do pokarmu czy płynu. Smakowanie pokarmów nie tylko zaspokaja głód, ale również daje poczucie przyjemności i stabilizacji emocjonalnej.
Doznania smakowe, jakie są dostarczane dzieciom już w okresie prenatalnym, mają swoją prezentację zachowań w późniejszym wieku (preferencje żywieniowe). Spożywanie przez ciężarną różnorodnych produktów daje możliwość próbowania tych samych rzeczy przedostających się do płynu owodniowego.
Pierwsze kubki smakowe pojawiają się już w ósmym tygodniu i dojrzewają pod koniec pierwszego trymestru ciąży. Ma to niebagatelne znaczenie, gdyż ważna jest w tym momencie sama funkcja ssania i przełykania bogatego w różne smaki płynu owodniowego.
Przychodząc na świat noworodek potrafi odróżnić smaki, ale najbardziej lubi smak słodyczy, szczególnie sacharozy. Smak kwaśny i gorzki wywołuje dość mocne reakcje – marszczenie noska, ślinienie, ściągnięcie ust, a nawet sapanie. Słoność początkowo nie ma dla noworodków znaczenia. Rozwój odbioru słoności następuje dopiero we wczesnym dzieciństwie, a reakcje na słone roztwory zmieniają się po ukończeniu drugiego roku życia. Najpóźniej rozwija się reakcja na smak gorzki.
Jak działa zmysł smaku?
Smak, tak jak węch, jest jednym ze zmysłów chemicznych, który wykrywa w otoczeniu cząstki chemicznei przekształca te informacje na impulsy elektryczne. Zmysł ten jest niezwykle prosty; identyfikuje tylko cztery smaki (niektórzy uważają, że pięć):
- słodki,
- słony,
- kwaśny,
- gorzki,
- umami (naukowcy uważają, że jest to smak wrażliwy na aminokwas glutaminę).
Pokarm dostający się do jamy ustnej pobudza komórki smakowe znajdujące się na szczycie każdego kubka smakowego znajdującego się głównie na języku, podniebieniu i ściankach bocznych jamy ustnej.
Każdy człowiek ma ok. 4500 kubków smakowych, z których każdy posiada ok. 40 komórek recepturowych. To w nich dochodzi do przetwarzania sygnału na impulsy elektryczne, które przesyłane są do rdzenia przedłużonego. Bodźce smakowe kontrolowane przez pień mózgu pomagają wywołać odruchy bezwarunkowe potrzebne do prawidłowego spożywania pokarmów: wydzielania śliny, przełykania i ruchów języka. Informacje smakowe biegną do coraz wyższych części pnia, mostu i wzgórza, skąd przekazywane są do struktur limbicznych, które kontrolują naszą motywację do jedzenia i picia.
Dopiero tutaj są świadomie odbierane i zinterpretowane – zarówno struktura, jak i konsystencja oraz natężenie smaku. Pełne rozpoznanie pokarmu następuje jednak po połączeniu doznań smakowych i węchowych.
Smak słodyczy
Upodobanie do słodyczy jest zrozumiałe z fizjologicznego punktu widzenia. Słodycze smakują nam, gdyż wprawiają nas w dobre samopoczucie i wywołują pozytywne doznania. Są olbrzymim zastrzykiem energii, a przyjemne uczucie spowodowane jedzeniem słodyczy pojawia się bardzo szybko. Wydzielane podczas jedzenia słodyczy endorfiny wprawiają w błogostan i odcinają dopływ bolesnych bodźców do mózgu. Podanie dziecku smoczka umoczonego w słodkim płynie działa uspokajająco – dziecko przestaje płakać, rytm serca staje się coraz wolniejszy, słabną nieskoordynowane ruchy.
Noworodek poznaje smak słodyczy ssąc mleko matki. Jest ono słodsze od krowiego i zapewnia noworodkowi wszystkie potrzebne składniki odżywcze, witaminy, minerały, a także enzymy, czynniki odpornościowe, hormony, czynniki wzrostu i inne, które do końca jeszcze nie są poznane. Sam akt karmienia to nie tylko zaspokojenie głodu dziecka, ale nawiązywanie bardzo intymnych relacji emocjonalnych i źródło stymulacji czuciowej. Samo ssanie wpływa kojąco i zmniejsza wrażliwość na ból.
Wielu badaczy uważa, że mleko matki korzystnie wpływa na rozwój mózgu dziecka i zwiększa iloraz inteligencji. W związku z tym dzieci dłużej karmione piersią osiągają lepsze wyniki w szkole. Zawarta w mleku matki tauryna zmniejsza również pobudliwość nerwową i zapobiega drgawkom, które towarzyszą noworodkom w momencie wystąpienia wysokiej gorączki.
Objawy dysfunkcji, zaburzenia towarzyszące
Smak to nasz papierek lakmusowy otaczającego środowiska. Początkowo dzieci badają wszystkie rzeczy za pomocą ust dostarczając sobie również wrażeń smakowych. Ssanie piąstki dziecka to nic innego jak smakowane własnej skóry i dawanie poczucia bezpieczeństwa emocjonalnego. Jednak utrzymujące się zbyt długo zachowania smakowania wszystkiego, co znajduje się w zasięgu wzroku dziecka, mogą świadczyć o dysfunkcji tego zmysłu.
Nadwrażliwość
Objawy nadwrażliwości są bardzo widoczne w codziennym funkcjonowaniu i czasami dość uciążliwe dla najbliższych. Często towarzyszy temu również nadwrażliwość węchowa. Objawy nadwrażliwości:
- preferowanie potraw o określonej konsystencji i smaku,
- niska tolerancja smaków – plucie pokarmami,
- nudności na podawane mocne i wyraziste smaki,
- nadwrażliwość oralna,
- wybrzydzanie, bycie niejadkiem.
Przy nadwrażliwości należy zwrócić uwagę na temperaturę potraw i ich ilość na talerzu. Przed posiłkiem można zaproponować ćwiczenia oddechowe, ssanie kostki lodu lub wykonanie prostych ćwiczeń logopedycznych. Jeśli dziecko charakteryzuje się nadwrażliwością oralną należy przeprowadzić trening odwrażliwiania.
Przy nadwrażliwości dziecko powinno ssać suszone owoce, pić przez rurkę kisiel lub rzadki budyń. Dokładając nowy produkt należy pamiętać, aby dziecko próbowało go w różnych konsystencjach i temperaturach. Zróżnicowanie struktury i faktury produktów pobudzi w znacznej mierze kubki smakowe.
Podwrażliwość
Dzieci cechujące się podwrażliwością szukają wokół sposobności do ciągłego degustowania różnych, czasami niejadalnych rzeczy. U mniejszych dzieci jest to cech o tyle niepokojące, że dzieci z podwrażliwością muszą być pod ciągłą opieką, aby nie doszło do zatrucia. Charakteryzuje je:
- wąchanie i wkładanie do ust przedmiotów z otoczenia,
- lizanie własnego (i nie tylko) ciała,
- nieumiejętność różnicowania smaków i temperatury pokarmów,
- próbowanie produktów niejadalnych,
- ssanie własnych policzków i warg,
- brak określonych preferencji smakowych.
U dzieci podwrażliwych potrzebna jest ciągła stymulacja:
- gryzienie marchewki, jabłka, kalarepy, pieczywa z ziarnem itp.,
- zmiana temperatury jedzenia – w trakcie posiłku podawanie np. kostki lodu,
- podawanie różnorodnych produktów z przewagą jednego smaku,
- kolejność podawania smaków: gorzki, kwaśny, słony, słodki,
- podawanie na przemian dwóch smaków, np. słodki na czubek języka, słony na środek, gorzki na tył języka, kwaśny na boki,
- masaż jamy ustnej od wewnątrz szczoteczką elektryczną
Źródło: zasoby Internetu