Proste zabawy logopedyczne powinny być codziennością każdego dziecka. Poniżej przedstawiam przykłady ćwiczeń, które wspierają rozwój mowy dziecka i stanowią profilaktykę logopedyczną. Są wśród nich:
-ćwiczenia oddechowe,
-ćwiczenia artykulacyjne,
-ćwiczenia słuchowe,
-ćwiczenia motoryczne
Jak wspierać rozwój mowy dziecka już od narodzin?
Do umiejętności mówienia dziecko przygotowuje się w zasadzie od narodzin. Jego pierwsze czynności, takie jak ssanie, przeżuwanie pokarmów czy gryzienie przedmiotów, to podstawowy trening narządów artykulacyjnych, który wymaga pracy warg, języka, policzków i podniebienia. Przygotowuje on dziecko do prawidłowej realizacji głosek języka, którym będzie się posługiwać, a tym samym do komunikowania się z innymi. Tym, co znacząco utrudnia możliwość porozumiewania się, są bowiem wady wymowy. Mowa niezrozumiała dla otoczenia oddziałuje na kontakty społeczne i rozwój emocjonalny dziecka. Przeżywa ono coraz większą frustrację, gdy zdecydowanie więcej rozumie, niż potrafi przekazać.
Rozwój mowy można wspierać u dziecka, gdy tylko przyjdzie na świat. Poza zabawami zachęcającymi małego człowieka do porozumiewania się z otoczeniem oraz wyrażaniem swoich potrzeb i myśli warto wprowadzić również proste ćwiczenia oddechowe, artykulacyjne, słuchowe oraz motoryczne, które będą stymulować prawidłowy rozwój mowy i stanowić profilaktykę logopedyczną. Poniżej znajdują się przykłady takich zabaw.
Ćwiczenia oddechowe – kształtowanie prawidłowych nawyków oddechowych
Ćwiczenia oddechowe są ważne, zwłaszcza gdy dziecko nawykowo oddycha przez usta. By uaktywnić również nos, najlepiej proponować maluchowi zabawy w wąchanie, wciąganie powietrza nosem i wydmuchiwanie go ustami. Na kolejnym etapie dziecko uczy się pobierać powietrze równocześnie i nosem, i ustami – to naturalny wdech w toku mowy.
Propozycje zabaw logopedycznych - ćwiczenia oddechowe
- Dmuchanie na różne lekkie przedmioty, które można przesuwać, np. kolorowe piórka lub kroplę wody na stoliku.
- Zdmuchiwanie płomienia świeczki lub dmuchawców.
- Naśladowanie chrapania.
- Wprawianie oddechem w ruch wiatraczka.
- Przenoszenie przy użyciu słomki małych elementów, np. papierowych listków na rysunek drzewa.
Ćwiczenia artykulacyjne – przygotowanie do prawidłowej wymowy
Usprawnianie pracy mięśni artykulacyjnych, czyli języka, warg i podniebienia, wpływa na sposób wymowy głosek. Proste ćwiczenia, zwane “gimnastyką języka”, aktywizują aparat mowy, tak aby przy wymowie konkretnych głosek dzieci w prawidłowy sposób układały język lub wargi, np. przy głoskach t, d, l, n, s, z, c, dz szeroki język unosi się do wałka dziąsłowego za górnymi siekaczami i nie wysuwa się pomiędzy zęby, a przy głoskach p, b, m obie wargi stykają się ze sobą. Zaproponowane ćwiczenia można wykonywać przed lusterkiem, aby dziecko miało możliwość kontrolowania ruchów wzrokiem.
Propozycje zabaw logopedycznych - ćwiczenia artykulacyjne
- Wysuwanie języka i poruszanie nim.
- Zlizywanie z warg i podniebienia masła orzechowego, miodu lub kremu czekoladowego.
- Unoszenie płaskiego języka do podniebienia.
- Liczenie językiem zębów.
- Sięganie językiem do tylnych zębów górnych.
- Przejeżdżanie językiem po dziąsłach i zębach przy zamkniętej buzi.
- Wysyłanie buziaków i cmokanie.
- Nadymanie policzków i pokazywanie, jak powoli uchodzi powietrze z balona
- Przesadne ziewanie.
- Głośny śmiech, np. z Chichraczem Olbrzymim
- Puszczanie baniek mydlanych.
- Picie wody przez słomkę lub robienie burzy w szklance wody przy użyciu słomki.
- Gryzienie twardych pokarmów (np. surowej marchewki), jedzenie łyżką oraz picie z kubka.
Ćwiczenia słuchowe – rozwijanie słuchu fonematycznego
To, jak dziecko słyszy, jest niezwykle istotne. Nie chodzi tu jedynie o słuch fizyczny. To, że dziecko słyszy, gdy mówisz do niego szeptem, nie oznacza, że jego mózg różnicuje zbliżone do siebie dźwięki mowy. 2 W ćwiczeniach słuchowych chodzi bowiem o rozwój umiejętności rozróżniania najmniejszych dźwięków mowy (fonemów) – słuch fonematyczny (fonemowy).
Dzięki słuchowi fonematycznemu (fonemowemu) dziecko potrafi rozróżniać podobne głoski, np. p-b, sz-s, co przekłada się na umiejętność rozróżniania podobnych wyrazów, np. pąk – bąk, kasa – kasza, a także analizy i syntezy głoskowej, czyli wyodrębniania dźwięków ważnych dla zrozumienia wypowiedzi. Zaburzenia słuchu fonematycznego powodują trudności w rozumieniu i wykonywaniu poleceń, zapamiętywaniu i powtarzaniu dłuższych zdań, wierszyków czy piosenek, a także utrudniają nabywanie umiejętności czytania i pisania ze słuchu.
Propozycje zabaw logopedycznych - ćwiczenia słuchowe
- Rozłożenie przed dzieckiem przedmiotów lub kart obrazkowych z realistycznymi zdjęciami obiektów oraz poproszenie go, by podało ten przedmiot lub tę kartę, którego nazwa została wypowiedziana. Ze starszymi dziećmi można trenować dzielenie wyrazów na sylaby, np. dziecko wskazuje parasol i mówi: pa-ra-sol.
- Odgadywanie dźwięków, które wydają różne przedmioty (np. pralka, odkurzacz, instrument muzyczny, radio) na podstawie nagrań z wydawanymi przez nie odgłosami. Podpowiedź mogą stanowić karty z ilustracjami tych obiektów.
- Podawanie sobie piłki z wymówieniem sylaby – osoba, która łapie, musi dodać kolejną sylabę, tak aby powstał sensowny wyraz, np. ka-sa, o-czy, ko-tek.
- Zabawy w domino głoskowe, czyli wymyślanie wyrazu na głoskę, na którą skończył się poprzedni wyraz.
- Szukanie rymów oraz wymyślanie jak najwięcej wyrazów zaczynających się lub kończących na daną głoskę.
Ćwiczenia motoryczne – rozwój sprawności ruchowej
Na rozwój mowy ma wpływ również sprawność ruchowa, zarówno w zakresie motoryki dużej (ruchy całego ciała pozwalające na przemieszczanie się: chodzenie, bieganie, skakanie), jak i motoryki małej (odpowiadającej za precyzyjne ruchy dłoni i palców). Ośrodki mózgu odpowiedzialne za ruchy ręki znajdują się blisko ośrodków odpowiadających za umiejętności artykulacyjne. Warto więc wprowadzać do repertuaru codziennych zabaw aktywności ruchowe i sensoryczne, rozwijające funkcje słuchowe, wzrokowe i dotykowe. Wielozmysłowa stymulacja wpływa nie tylko na poznawanie świata, lecz także rozwój językowy małego człowieka.
Propozycje zabaw logopedycznych - ćwiczenia ruchowo-słuchowe
- Pompowanie balonika: fu-fu-fu, a potem recytowanie znanego wierszyka Baloniku nasz malutki... z jednoczesnym odsuwaniem się od siebie i opadnięciem na podłogę, gdy balon przerywa miarę i robi trach.
- Naśladowanie odgłosu pojazdu przedstawionego na karcie obrazkowej, np. samochodu (brum, brum), karetki (i-o, i-o) czy pociągu (tudum, tudum) i poruszanie sie po wyznaczonym torze w przestrzeni.
- Zabawa „w pociąg” – poruszanie się zgodnie z wyznaczonym tempem: najpierw lokomotywa rusza powoli (cz-cz-cz), potem jedzie coraz szybciej (cz, cz, cz, cz...), a na końcu hamuje przed stacją (cz, cz, cz, czszszszsz...)
Propozycje ćwiczeń dłoni
- Rysowanie, pisanie, wodzenie palcem po śladzie połączone z wykonywaniem poleceń zachęcających dziecko do powtarzania rytmicznych wierszyków, naśladowania odgłosów oraz prawidłowego oddechu to świetny trening mowy.
- Lepienie kształtów z różnych mas sensorycznych: ciastoliny, plasteliny, kaszoliny, piankoliny.
- Przewlekanie koralików.
- Wycinanie wzorów.
W przypadku trudności słuchowych i fonacyjnych u dziecka, warto skonsultować się z laryngologiem i foniatrą.
Kiedy skonsultować się z logopedą lub neurologopedą?
Na rozwój artykulacji u dziecka ogromny wpływ ma to, jak je, oddycha i jak sprawne są jego narządy mowy, a także to, jaką stymulację słuchową i motoryczną otrzymuje – zarówno nadmiar, jak i niedosyt bodźców w tym zakresie stanowią zagrożenie.
Jeśli cokolwiek nas niepokoi w rozwoju funkcji językowych małego człowieka, warto skonsultować się z logopedą lub neurologopedą, który zbada mowę dziecka, oceni pracę aparatu artykulacyjnego i – gdy będzie taka potrzeba – wskaże specjalistów, do których należy się udać. Czasami okazuje się bowiem, że dziecko napotyka fizyczne przeszkody w prawidłowym opanowaniu mowy, np. skrócone wędzidełko podjęzykowe czy nieprawidłowy zgryz.
