Co powinno zaniepokoić nauczyciela? Jakie sygnały ostrzegawcze mogą sugerować konieczność kontaktu ze specjalistą? Warto zwrócić uwagę na następujące trudności przejawiane przez dziecko:

• nieprawidłowy sposób oddychania – gdy dziecko oddycha przez usta; 
• nieprawidłowe napięcie w obrębie twarzy i (lub) jamy ustnej – symptomem tego jest stale otwarta buzia dziecka lub np. bardzo zaciśnięte usta, wysunięty język;
• nieprawidłowy sposób jedzenia i picia, np.:

–    z językiem wsuniętym między wały dziąsłowe, widocznym między wargami podczas jedzenia,
–    z trudnościami w gryzieniu (nieumiejętność odgryzania i gryzienia),
–    z trudnościami w połykaniu – gdy dziecko domaga się rozdrobnionego, papkowatego jedzenia, gdy się krztusi przy  jedzeniu, gdy nie potrafi gryźć, żuć pokarmów,
–    z wybiórczością jedzenia – gdy dziecko odmawia różnorodnego jedzenia, ma ściśle określony repertuar potraw,
–    gdy zauważamy, że rodzice proponują dziecku korzystanie z butelki ze smokiem,
–    gdy dziecko nie potrafi pić z kubeczka;

• wady zgryzu;
• brak komunikacji werbalnej lub bardzo ograniczony zasób słów, trudności w budowaniu prostych zdań;
• trudności w zrozumieniu komunikatów werbalnych, niewykonywanie poleceń;
• trudności w wysłuchaniu wierszyka, rymowanki, bajki, piosenki;
• brak umiejętności zadawania pytań;
• trudności w opowiedzeniu o treści słyszanego opowiadania, wierszyka, bajki;
• trudności związane ze słuchem;
• nieprawidłowa artykulacja głosek;
• trudności z płynną realizacją wypowiedzi;
• brak umiejętności naśladownictwa;
• brak wspólnego pola uwagi, działania;
• trudności w nawiązaniu dialogu opartego o zabawę, działanie;
• nieprawidłowości w zakresie rozwoju psychoruchowego.

Wszelkie nieprawidłowości w rozwoju dziecka powinny być dostrzeżone od pierwszych dni życia dziecka. 
Jeśli zostały one zdiagnozowane, należy podjąć działania wspomagające rozwój dziecka. Gdy to nauczyciel na etapie edukacji przedszkolnej dostrzeże problemy dziecka, powinien zasugerować rodzicom konieczność konsultacji ze specjalistą.

Logopeda pracujący z dziećmi w przedszkolu lub w poradni psychologiczno-pedagogicznej powinien ocenić pojawiające się trudności w rozwoju dziecka i podjąć decyzję o rozpoczęciu terapii logopedycznej. W trakcie prowadzonej terapii powinien przekazać informacje rodzicom i nauczycielowi ze wskazaniami do codziennej pracy z dzieckiem.

     Właściwa stymulacja mowy w pierwszym roku życia dziecka ma ogromny wpływ na mowę dziecka w przyszłości. Ssanie smoczka oddziałuje w dwojaki sposób:

1.  niewłaściwe stosowanie może zakłócać pracę narządów mowy biorących udział w ssaniu i mówieniu, czego następstwem są wady wymowy;

2. częste utrzymywanie smoczka „uspokajacza” w buzi dziecka może powodować opóźnienie rozwoju mowy i niechęć do komunikowania się z otoczeniem.

Najlepszym treningiem mięśni języka i warg, a także podniebienia miękkiego i żuchwy jest ssanie piersi. Istnieje ścisły związek między przyjmowaniem pokarmów a umiejętnościami językowymi. Długotrwałe karmienie przez smoczek wyłącza z pracy czubek języka i wargi. Ssanie jest ściśle związane z połykaniem. Jeśli rodzice będą dzieciom podawać smoczki w okresie przekształcania się jednego typu połykania w drugi (trzeba wiedzieć, że w połykaniu wyróżnia się typ niemowlęcy i typ dorosły), co ma miejsce ok. 18 miesiąca życia, zaburzy to pracę języka, doprowadzając do wymowy z językiem wsuniętym między zęby. Proces kształtowania się połykania dojrzałego (dorosłego) kończy się z chwilą wyrznięcia się zębów mlecznych, czyli około trzeciego roku życia. Od tego momentu język nie powinien wychodzić poza usta dziecka podczas mówienia.

 Kiedy pożegnać się ze smoczkiem? Rezygnacja ze smoczka -  m. in.: 5 – 6 miesiąc (przede wszystkim ze względu na osłabienie odruchu ssania, a także dynamiczny rozwój dziecka w tym okresie), 8 – 9 miesiąc (dalszy dynamiczny rozwój psychoruchowy dziecka oraz coraz pełniejsze uzębienie) lub 12 miesiąc (wygasanie odruchu ssania, okres intensywnego rozwoju mowy). Po pierwszym roku życia odruch ssania powinien wygasać i nie należy go podtrzymywać przez podawanie smoczka w funkcji uspokajającej, stosowanie smoczka butelkowego, a także przez karmienie piersią. Wygaśnięciu odruchu ssania sprzyja podawanie pokarmów wymagających gryzienia i żucia. (log. M.Słyk)

Ogólne zasady postępowania z dzieckiem o opóźnionym rozwoju mowy lub afatycznym

Wskazówki dla rodziców

Mowa

• Należy mówić do dziecka nieco wolniej, eksponując ważne w zdaniu słowa poprzez ich podkreślenie głosem, intonacją, akcentem. Jeśli nawet nasze dziecko nie ma poważniejszych trudności w rozumieniu mowy, to i tak wolniej odbiera komunikaty słowne.
• Używajmy raczej prostych i krótkich zdań; zdanie długie i złożone nie będzie zrozumiałe, a dodatkowo nie stanowi dla dziecka dostępnego wzorca do naśladowania.
• Akceptujmy gesty, miny, których dziecko używa w celach komunikacyjnych, ale starajmy się sami powiedzieć w prostej formie to, co dziecko chciało nam przekazać.
• Zwracajmy uwagę na samodzielne i spontaniczne słowa dziecka, podtrzymujmy je (przedłużajmy ich trwanie), powtarzając po dziecku bezpośrednio, a potem do nich wracając. Może to być nawet prosty dźwięk, sylaba, która dla dziecka ma znaczenie.
• Możemy dodawać jeszcze jedno słowo, rozbudowywać wypowiedź dziecka, lub objaśniać prostym, ale bardziej dojrzałym wyrazem to, co powiedziało dziecko.
• Czasem można więc delikatnie poprawić to, co powiedziało dziecko, nie zawsze wymagając powtórzenia poprawnej formy wyrazu.
• Uczmy dziecko prostych słów zaczynając od sylab otwartych, w zabawie zachęcając do powtarzania, łącząc z gestem, mimiką, co ułatwia dziecku zapamiętanie.
• Nie używajmy zmiękczeń, zdrobnień, które zacierają wyrazistość budowy słowa.
• Słowo zawsze coś znaczy, pamiętajmy, żeby łączyć słowa - nazwy z konkretnymi zabawkami, przedmiotami lub obrazkami.

Motywacja, uwaga

• Do zabaw językowych trzeba wybierać odpowiedni moment, dziecko nie może być zmęczone, głodne, rozdrażnione.
• Może być, że chętnie rozmawia przed snem, podczas kąpieli lub w łóżku.
• Obserwujmy indywidualne preferencje naszego dziecka, zapamiętujmy, kiedy jest najbardziej zainteresowane nauką.
• Starajmy się o kontakt wzrokowy z dzieckiem, które powinno obserwować twarz, głównie usta mówiącego.
• Dzieci o zaburzonym rozwoju mowy, często z różnych powodów nie lubią ćwiczeń przed lustrem.
• Warto stosować różnorodne zabawki, pomoce, niektóre proste, ale bliskie dziecku, można wykonać wspólnymi siłami.
• Nagradzajmy dziecko za próby mówienia - np. klaszcząc, ciesząc się, chwaląc, nawet za minimalny sukces.

Emocje

• Podążajmy za dzieckiem, okazujmy mu cierpliwość, zrozumienie, życzliwość.
• Akceptujmy jego ograniczenia, chwaląc starania, wzmacniając chęć komunikowania się z nami.
• Słuchajmy go uważnie, nie wprowadzajmy atmosfery pośpiechu.
• Zachęcajmy dziecko do okazywania uczuć, ale tez w miarę potrzeby chrońmy przed nadmiernymi emocjami, uczmy kontroli emocji szczególnie negatywnych (odwracanie uwagi, milczenie, odroczenie naszej reakcji).
• Stwarzajmy sytuacje będące dla dziecka źródłem pozytywnych emocji.
• Dobierajmy zajęcia z rozsądkiem, bardzo ważny jest kontakt z grupą rówieśniczą, czyli przedszkole.

                                              … zanim dziecko zacznie mówić – pamiętaj!

• O ile to możliwe, należy karmić dziecko piersią, a później łyżeczką
• Wcześnie przyuczać do picia z kubeczka
• Jak najwcześniej odstawić smoczek i butelkę
• Nie dopuszczać do ssania kciuka
• Gdy wyrzynają się ząbki, podawać twarde pokarmy do gryzienia i przeżuwania, np. marchewkę, jabłko, skórki z pieczywa
• Utrzymywać drożny nos – uczyć dziecko oddychania przez nos
• W razie wątpliwości korzystać z pomocy lekarzy specjalistów, psychologa, logopedy
• Dbać o dobry kontakt emocjonalny z dzieckiem – często je przytulać, głaskać, śpiewać, czytać, naśladować jego wokalizacje
• Mówić do dziecka prostym językiem, wolno, wyraźnie, nie zdrabniać, patrzeć w oczy dziecka, używać gestów i mimiki!

    Drogi Rodzicu, podczas zabaw i codziennych możesz  pomóc dziecku w nauce mówienia:

1. Ucz słuchania…
   Jeżeli niepokoi cię słuch dziecka, niezwłocznie skontaktuj się z lekarzem. Słuch swoje pociechy rozwijasz od pierwszych chwil po urodzeniu, kiedy mówisz do malca, naśladujesz jego odgłosy. Zaczynaj od najprostszych zabaw poszukiwania źródła dźwięku, np. pozytywki, głośno tykającego budzika. Kołysz się z dzieckiem trzymanym w ramionach w rytm śpiewanej melodii. Pytaj: „kto to? co to?” w ten sposób uczysz koncentracji uwagi na dźwiękach. Dobry słuch to dobry start do poprawnego mówienia.
2. Gimnastykuj buzię dziecka…
   Dbaj o prawidłowe oddychanie, gryzienie, żucie i połykanie – to też ćwiczenie! Często gimnastykujcie przed lustrem buzię: wargi i język. Opowiadaj historyjki, ilustruj je ruchami języka czy warg i zachęcaj dziecko do naśladowania. Gdy maluch ma problemy z unoszeniem języka ku górze lub wysuwaniem go z buzi, przyczyną może być skrócone wędzidełko. Sprawdź to – poproś dziecko o kląskanie językiem lub oblizanie górnej wargi, zębów, podniebienia, przy szeroko otwartych ustach. Jeśli sprawia to trudność dziecku – skonsultuj się z logopedą. Im wcześniej, tym lepiej! Sprawna buzia to w przyszłości poprawna wymowa!
3. Baw się z dzieckiem: śpiewaj, tańcz, rymuj…
   Mów do dziecka wolno, używaj prostych zdań. Patrz na nie i moduluj głos. Przypomnij sobie stare zabawy paluszkowe, np. „Idzie kominiarz”, „Ważyła myszka…”. Bawcie się w „Burzę na morzu” czy „Jedzie jedzie pan”. Poprzez takie zabawy - ruch ciała, wypowiadanie samogłosek lub łatwych dźwięków – dziecko odkrywa świat mowy. Z czasem dopowiada coraz więcej prostych sylab, a nawet wyrazów. To daje poczucie sukcesu i motywuje do mówienia!
4. Ucz prostych wierszyków i piosenek – gdakajcie, miauczcie, kwaczcie…
   Recytuj wierszyki z dużą ilością wyrazów dźwiękonaśladowczych. Chwal dziecko za próby powtarzania tych dźwięków. To też sprzyja nauce mówienia. Proste „hau, hau”, „miau” to pierwsze kroki w świcie mowy. Ćwiczą pamięć słuchową, rozwijają wyobraźnię. Wspólna recytacja wierszyka cieszy dziecko i pozwala nawiązać rozmowę, oswaja je z melodią, rytmem i intonacją. To niezwykle istotny element edukacji językowej!
5. Rysuj i maluj z dzieckiem…
   Rysuj proste, symboliczne obrazki, gdy coś dziecku opowiadasz lub recytujesz wierszyk. Posadź malucha na kolanach. To nie tylko ułatwia wykonanie zadania, ale wasz bliski kontakt zaspokaja potrzebę bezpieczeństwa. Możecie rysować wspólnie dzięki prowadzeniu Twoją ręką rączki dziecka trzymającego kredkę. Zwróć uwagę na dobry chwyt kredki. Ilustrowanie opowiadań ułatwia dziecku rozumienie Twoich słów i wprowadza w świat pojęć abstrakcyjnych, zachęca do podejmowania pierwszych prób manipulowania kredką i zapoznaje z kolorami. Gdy rysujesz, odruchowo mówisz wolniej – dziecku łatwiej zrozumieć Twoje słowa!

                 Przedstawiam wskazówki dotyczące budowania  i rozwijania systemu językowego, które można realizować każdego dnia. Przeczytaj rodzicu i zacznij stosować!

1.Rozmawiaj z dzieckiem! Ono doświadcza świata dzięki temu, że do niego mówisz, pokazujesz mu ludzi, przedmioty i zjawiska!

2.Czytaj dziecku! Czytaj codziennie, modulując głos; czytaj z podziałem na role! Zwracaj uwagę na intonację i melodię!

3.Trudne, nowe słowa wypowiadaj wolniej – dzięki temu Twój maluch będzie miał więcej czasu na zapamiętanie, zanalizowanie i powtórzenie. Nie zapomnij o wyjaśnieniu nowego słowa!

4.Wyłącz telewizor, laptop, komputer. Zamiast tego spędź czas aktywnie ze swoim dzieckiem, budując prawdziwą więź, tworząc realną interakcję!

5.Opowiadaj historie: bajki, zmyślone historie. Jeśli nie jesteś kreatywny, opowiadaj o doświadczeniach z dnia minionego lub o planach na dzień następny.

6.Zwróć uwagę na jakość mówienia: nie zdrabniaj przesadnie wyrazów; to, że dziecko sepleni, wynika z braku obecności niektórych głosek w jego możliwościach artykulacyjnych. Bądź wzorem!

7.Mów poprawnie: odmieniaj końcówki, buduj zdania i pamiętaj o kulturze języka!

8.Śpiewaj! Szybko przyłączy się do Ciebie dziecko; nawet, jeśli jeszcze nie zna słów, będzie dopowiadało ostatnie sylaby lub wyrazy!

9.Przytulajcie się, bawcie się, śmiejcie się! Róbcie to wspólnie.

         W naszym przedszkolu funkcjonuje bogato wyposażony gabinet logopedyczny. We wrześniu i październiku przeprowadzono przesiewowe badanie logopedyczne wśród wszystkich 4, 5, 6-latków uczęszczających do placówki. Na podstawie przesiewowego badania mowy wyłoniono dzieci, które uczęszczają na indywidualną terapię logopedyczną. Czas trwania zajęć logopedycznych wynosi 15 lub 30 minut - jest on uzależniony od możliwości i potrzeb dzieci. Na terapię logopedyczną przychodzą dzieci pojedynczo lub w grupach do 4 osób.
Na zajęciach prowadzone są ćwiczenia, które mają na celu:
-usprawnianie motoryki aparatu artykulacyjnego (m.in. języka, warg, żuchwy, podniebienia),
-kształtowanie prawidłowego toru oddechowego, wydłużanie fazy wydechowej,
-kształtowanie prawidłowych czynności fizjologicznych w obrębie aparatu mowy (tj. połykanie, żucie, odgryzanie)
-rozwijanie słuchu fizjologicznego i fonematycznego,
-wzbogacanie słownictwa, rozwijanie mowy opowieściowej,
-rozwijanie umiejętności budowania dłuższych wypowiedzi, rozumienia wypowiedzi słownych,
-uzyskanie prawidłowej artykulacji poszczególnych głosek

Zapraszam do obejrzenia galerii zdjęć!