Przedszkole i Żłobek Nr. 2

Jakie zachowanie dziecka powinno być ważnym sygnałem zaburzeń  SI oraz w jaki sposób możemy pomóc naszym pociechom?

Nasz układ nerwowy nieprzerwanie odbiera informacje zmysłowe z otoczenia. To oczywiste stwierdzenie. Nie zawsze jednak dostatecznie docenia się znaczenie tego faktu dla rozwoju dziecka.
Zaburzenia Integracji Sensorycznej to złożona dysfunkcja układu nerwowego, zaburzająca rozwój dzieci i osób dorosłych. Ludzie z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego nieprawidłowo interpretują odbierane bodźce sensoryczne, takie jak dotyk, dźwięk czy ruch. Jedni mogą czuć się nadmiernie pobudzeni ilością bodźców (np. hałas, dotyk, zbyt wiele wrażeń wzrokowych), inni – poszukiwać intensywnych doznań sensorycznych (np. duże zapotrzebowanie na kontakt fizyczny, przytulanie, wskakiwanie na inne osoby, gryzienie, problem z wyciszeniem się), a jeszcze inni – wykazywać kolejne symptomy (np. wycofanie, lękliwość, brak wiary we własne możliwości).

Przetwarzanie sensoryczne (integracja sensoryczna SI) jest skomplikowanym procesem, w którym układ nerwowy odbiera informacje od wszystkich zmysłów (dotyk, układ przedsionkowy odbierający ruch, czucie ciała, czyli propriocepcja, węch, smak, wzrok i słuch), następnie organizuje je i interpretuje tak, by mogły być wykorzystane w celowym i efektywnym działaniu. W praktyce oznacza to, że mózg otrzymuje informacje poprzez wszystkie zmysły, rozpoznaje je, odpowiednio segreguje, interpretuje i łączy z wcześniejszymi doświadczeniami. Na tej podstawie powstaje adekwatna do sytuacji reakcja. Właśnie, adekwatna. U większości ludzi proces ten przebieg automatycznie, natomiast u osób z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego dzieje się inaczej.
Dysfunkcje integracji sensorycznej  mogą być rozpoznawalne zarówno u dzieci w normie intelektualnej, jak i u tych, które mają trudności w uczeniu się, z niepełnosprawnością intelektualną, ruchową, autyzmem, nadpobudliwością psychoruchową, mózgowym porażeniem czy też innymi niepełnosprawnościami i problemami zdrowotnymi. Występują także różne stopnie nasilenia objawów – od lekkiego do znacznego. Dysfunkcje integracji sensorycznej mają wpływ na proces uczenia się, na zachowanie oraz rozwój społeczno-emocjonalny dziecka.

Gdy nasze dziecko zachowuje się w sposób niepokojący, często słyszymy od rodziny czy znajomych: „Samo minie, daj mu czas”, „Wyrośnie z tego”, „Ja też taki/taka byłem/am w jego wieku, a teraz jestem zdrowy/a”, lub „Chłopcy później od dziewczynek zaczynają mówić.”, „Chodzi na palcach? To po tatusiu”, „Jeśli jest pobudzony, to znaczy,
że zdrowy”. Bagatelizujemy często sygnały świadczące o tym, że dziecko może mieć problemy z integracją sensoryczną.
Wstępne rozpoznanie problemu, umożliwia podjęcie terapii a przez to daje dziecku większe szanse na prawidłowy rozwój oraz uniknięcie wielu trudności w przyszłości. Dzieje się tak m. in. dlatego, że duże znaczenie przy normalizacji deficytów na tle sensorycznym ma wiek dziecka. Wraz z rozwojem człowieka zmienia się plastyczność neuronalna, czyli zdolność mózgu do zmian i modyfikacji wewnątrz swojej struktury. Ma to wpływ na spowolnienie tempa nauki podczas terapii SI. Należy jednak pamiętać, że terapia integracji sensorycznej ma sens i przynosi rezultaty w każdym wieku.

Lista reakcji i zachowań niemowląt i małych dzieci mogących sugerować występowanie u nich trudności w zakresie integracji sensorycznej:
•    nie lubi trzymania na rękach, tulenia, całowania, a gdy jest starsze – obejmowania, głaskania, poklepywania po plecach,
•    ma trudności z ssaniem a później samodzielnym piciem, żuciem i przełykaniem pokarmów (preferuje dania papkowate),
•    jest niespokojne, płaczliwe, ma kłopoty z zaśnięciem z wyciszeniem się,
•    źle toleruje wykonywanie przy nim czynności pielęgnacyjnych i higienicznych, takich jak: obcinanie włosów, paznokci, mycie twarzy, zębów (może mieć odruch wymiotny), smarowanie kremem, czesanie, czyszczenie nosa, uszu itp. Reaguje alarmem, oporem, drapaniem, gdy buzia jest przecierana oliwką, czy myta wodą, gdy ciało jest smarowane kremem,
•    manipuluje zabawkami głównie używając koniuszków palców, unikając ich zetknięcia z wnętrzem dłoni,
•    wykazuje osłabioną wrażliwość na ból,
•    woli być przykryte, bez względu na temperaturę otoczenia lub odwrotnie, zrzuca z siebie kołdrę,
•    nie lubi nowych ubrań, źle toleruje niektóre faktury materiałów,
•    reaguje obronnie (dyskomfortem, pobudzeniem) na dźwięki o pewnej częstotliwości, specyficzne zapachy, jasne światło,
•    nie lubi chodzić po trawie, piasku boso,
•    ma trudności ze snem,  wyciszaniem się (często jest w stanie pobudzenia),
•    wiele czynności samoobsługowych wykonuje z trudem, powoli, niezdarnie,
•    ma problemy z samodzielnym myciem się, ubieraniem, zwłaszcza zapinaniem guzików i sznurowaniem butów,
•    ma słabą równowagę: potyka się i upada częściej niż rówieśnicy, prawie zawsze ma jakiś siniak czy zadrapanie,
•    podczas dłuższego siedzenia ma trudności z utrzymaniem głowy w pozycji pionowej, podpiera ją ręką, kładzie się na stoliku itp.,
•    jest nadruchliwe, nie może usiedzieć/ustać w jednym miejscu,
•    trudno się koncentruje, a łatwo rozprasza,
•    jest impulsywne, nadwrażliwe emocjonalnie, często się obraża, bywa uparte,
•    w porównaniu do innych dzieci czy wymogów sytuacji porusza się zbyt szybko lub za wolno,
•    nabywanie nowych umiejętności ruchowych sprawia mu trudność, np. jazda na rowerze, rzucanie i łapanie piłki, pływanie,
•    wchodząc/schodząc po schodach częściej niż inne dzieci trzyma się poręczy,
•    nieumyślnie wchodzi lub wpada na meble, ściany, inne dzieci,
•    niewłaściwie czy wręcz dziwacznie trzyma przedmioty codziennego użytku, np. nożyczki, sztućce, kredki, itp.
•    unika dziecięcego baraszkowania z rodzicami lub rodzeństwem,
•    uwielbia ruch, poszukuje go, dąży do niego, jest stale w ruchu – biega, podskakuje, często zmienia pozycję ciała,
•    przejawia duży lęk przed upadkiem lub wysokością, okazuje niepokój, gdy musi oderwać nogi od podłoża, np. wejść na wysokie schody, na drabinkę, usiąść na wysokim stołku,
•    w nowym miejscu czuje się zagubione, potrzebuje sporo czasu by zdobyć orientację w otoczeniu,
•    często myli stronę prawą i lewą, ma słabe wyczucie odległości, nie ma dominacji jednej ręki,
•    ma trudności z czytaniem i pisaniem, częściej niż inne dzieci w jego wieku myli, odwraca znaki graficzne, ma trudności w przepisywaniu, przerysowywaniu z tablicy ma kłopoty z cięciem nożyczkami, rysowaniem po śladzie, kalkowaniem itp.,
•    sprawia wrażenie słabego, szybko się męczy,
•    nie lubi karuzeli, huśtawki, lub przeciwnie – uwielbia to,
•    gryzie rodziców, szczypie, domaga się silnego przytulania, jest pobudzone emocjonalnie i fizycznie,
•     jest w stanie stresu, dyskomfortu, gdy inni ludzie są blisko niego,
•    ma trudności w nawiązywaniu dobrych relacji z dziećmi i dorosłymi, w nawiązywaniu przyjaźni,
•    może unikać zabaw z innymi dziećmi lub ujawnia negatywne reakcje w trakcie zabawy,
•    nie lubi zatłoczonych miejsc, często źle się tam zachowuje,
•    samo rozpoczyna lub wdaje się w bójki.

Bibliografia:
Marta Trzeciak: Zaburzenia integracji sensorycznej – czym są i jak je rozpoznać?

www.dziecisawazne.pl
Zbigniew Przyrowski, Ewa Grzybowska – Neurobiologiczne podstawy integracji sensorycznej, Warszawa 2014 r.