Dzieci zawsze chętnie bawią się na zewnątrz. Zabawy na świeżym powietrzu to doskonały sposób na rozwój dziecięcej wyobraźni, udoskonalenie zdolności manualnych i lepsze poznanie otaczającego świata. Oprócz tego dziecko, przebywając na dworze, dotlenia się, hartuje, staje się sprawniejsze fizycznie. Dlatego, jeśli twoja pociecha nawet w niepogodę chce wyjść na zewnątrz, to nie warto jej tego zabraniać. Ciągłe siedzenie w domu może znacznie gorzej wpłynąć na zdrowie malucha niż np. spacer w deszczu.

Propozycje zabawa ruchowych:

 Zabawa 1:  Rzucanie piłką do kosza

 Potrzebne będą: Piłka, kosz lub kartonowe pudełko, skakanka.

Dziecko (dzieci) ustawiają się w rzędzie przed koszem (jeśli w ogrodzie nie ma kosza, można postawić karto­nowe pudełko). Rodzic za pomocą np. skakanki wyznacza linię rzutu. Dziecko(dzieci) rzucają piłką do kosza. Każde dziecko ma trzy rzuty. Rodzic zapisuje wyniki. Po zakończeniu zabawy prowadzący ogłasza zwycięzcę (jeżeli w zabawie bierze udział więcej dzieci)

Zabawa 2: Poszukiwacze skarbów

To idealna zabawa dla starszych dzieci. Rozwija wyobraźnię, uczy logicznego myślenia, czytania map oraz zwracania uwagi na szczegóły.

Jak grać? Najprostszą wersją jest przygotowanie mapy, na początek łatwej. Następnie należy ofiarować ją dziecku i dać mu czas na odnalezienie drogocennego skarbu (może to być pudełko z łakociami, bilet do kina na fantastyczną bajkę lub (niewielka zabawka.) Oczywiście wcześniej ukryjmy skarb w bezpiecznym miejscu. Jeśli bawimy się na własnym podwórku, nie musimy się martwić, że skarb dostanie się w niepowołane ręce. Jednak w sytuacji, gdy bawimy się przed blokiem, ukryjmy go w miejscu, do którego nie mają łatwego dostępu inne dzieci, np. w dziupli.

Zabawa 3: Wyścigi

Nawet małe dzieci wykazują pewną chęć rywalizacji. Dlatego można od czasu do czasu urządzić zawody biegowe. Jeśli jesteśmy rodzicami jedynaka, sami stańmy na starcie. Metą niech będzie najbliższe drzewo lub ławka. Dla starszych dzieci trasa może być dłuższa. Oczywiście pozwólmy dziecku od czasu do czasu wygrać – maluch też chce poczuć, że jest w czymś najlepszy.

Zabawa 4: Kocyk

To prosta rodzinna zabawa. Na trawie rozłóżcie kocyk. Zadaniem uczestników jest zmieszczenie się na nim. Kiedy to się uda, wszyscy powinni wstać. Następnie składamy kocyk na pół. Uczestnicy znów muszą się na niego dostać. Później można ponownie złożyć kocyk i sprawdzić, czy tym razem też się uda. Uwaga! Wszystkie pozy i chwyty dozwolone. Można jednak na początku gry ustalić, że uznane będą tylko pozycje leżące lub siedzące.

Zabawa 5:  Tor przeszkód

To zabawa dla małych twardzieli. Na podwórku lub na placu pod blokiem można ustawić przeszkody. Pamiętajmy jednak, by były bezpieczne i w razie potrącenia nie spowodowały u dziecka urazów. Mogą to być plastikowe słupki, wiklinowe koszyki czy inne przedmioty, które można znaleźć w domu.

Kilka minut spędzonych na dworze to trening, który buduje siłę, poprawia koordynację ruchową, doskonali sprawność i gibkość. Ćwiczy umysł, rozbudza fantazję, podnosi samoocenę i uczy współpracy w grupie. Dlatego zachęcajmy je do wychodzenia na podwórko i stwarzajmy jak najwięcej okazji do ruchu.

                   Terapia ręki – napięcie mięśniowe i stabilizacja posturalna

Jednym z najważniejszych czynników wpływających na rozwój motoryczny dziecka jest wielkość i rozkład napięcia mięśniowego oraz stabilizacja posturalna. Regulacja napięcia mięśniowego jest kontrolowana przez wyższe ośrodki ośrodkowego układu nerwowego, a o stabilizacji decyduje dystrybucja napięcia mięśniowego oraz siła i wytrzymałość mięśni posturalnych.

Nasz organizm. To jedna wielka machina i jeśli zawodzi coś w danym obszarze, to konsekwencje mogą się ujawnić w zupełnie innym. Nie leczymy wtedy objawów , a sięgamy do źródła zakłóceń. Nie można wymagać od 5 letniego dziecka poprawnego chwytu , jeśli to dziecko ma na przykład zaburzenia posturalne, jest bardzo wiotkie, a kompensuje to sztywnością w obwodzie.

                    Napięcie mięśniowe

Dzieci z prawidłowym podstawowym napięciem posturalnym potrafią osiągać prawidłową postawę ciała, nie wykorzystując mechanizmów kompensacyjnych. Jeśli u dziecka to napięcie jest niewystarczające , dochodzi wtedy do kompensacji we wzorcach postawy  i ruchu. Wpływa to na nieprawidłowe obciążenia w układzie ruchu dziecka i tym samym wpływa na rozwój motoryki małej.

        Jak się objawia nieprawidłowa dystrybucja napięcia mięśniowego  u dziecka ?

- Ma mniejsze zdolności w zakresie wykonywania ruchów precyzyjnych, które wymagają planowania , naśladowania i koordynowania ręki.

- Ma trudności w utrzymaniu prawidłowej postawy ciała podczas pracy przy stoliku.

- Ma nieprawidłowy chwyt, unika czynności związanych z rysowaniem.

- Występują także nieprawidłowości w zakresie percepcji czuciowej – nieprawidłowy nacisk narzędzia pisarskiego na kartkę.

        Stabilizacja posturalna i centralna

Stabilizacja posturalna to utrzymanie postawy ciała w różnych pozycjach. Utrzymanie postawy ciała w trakcie ruchów jest możliwe dzięki stabilizacji centralnej.

Każdy ruch kończyną rozpoczyna się od tego, że mięśnie tułowia napinają się, aby zapewnić dziecku najlepszą pozycję, do wykonania ruchu. Dopiero później następuje ruch ręką czy nogą. Dziecko z dobrą stabilizacją posturalną jest w stanie dłuższy czas utrzymać przy stoliku poprawną postawę i efektywnie wykonywać czynności manipulacyjne czy grafomotoryczne. W przypadku słabej stabilizacji posturalnej , dziecko często pokłada się na stoliku , kołysze się lub kręci na krześle lub podtrzymuje rączkami głowę w trakcie siedzenia.

       Jakie ćwiczenia pomogą dziecku doskonalić stabilizację centralną ?

Młodsze dzieci powinny pchać jeździk , bawić się zabawkami typu przybijanki, powinny dużo się czołgać, chodzić na czworakach, przechodzić przez tunele i tory przeszkód, chodzić po drabinkach , wspinać się.

Starsze dzieci powinny wykonywać odpowiednie ćwiczenia, które wzmacniają mięśnie odpowiedzialne za utrzymanie dynamicznej stabilizacji w trakcie aktywności.

Jakiego typu są to ćwiczenia:

- ćwiczenia mięśni stabilizujących globalnie – części piersiowej prostownika grzbietu, mięśnia prostego brzucha oraz skośnego brzucha, mięśnia czworobocznego lędźwi.

- ćwiczenia mięśni stabilizujących lokalnie – mięśni przykręgosłupowych , prostownika grzbietu, czworobocznego lędźwi oraz mięśni dna miednicy.

- ćwiczenia mięśni klatki piersiowej, mięśni pośladkowych.

         Stabilizacja obręczy barkowej

Mięśnie obręczy barkowej odgrywają ogromną rolę w zapewnieniu stabilności  i umożliwiają wykonywanie ruchów ręki i przedramienia. Wykonywanie ruchów manipulacyjnych i precyzyjnych jest efektem osiągniętej stabilizacji obręczy barkowej, kontroli nadgarstka oraz koordynacji ruchów palców.

Aktywność stabilizacyjna tułowia zapewnia utrzymanie prawidłowej postawy ciała   w trakcie rysowania i pisania oraz umożliwia płynną kontrolę nacisku narzędzia pisarskiego. Dlatego też przed dłuższymi ćwiczeniami stolikowymi zaleca się ćwiczenia i aktywności w których budowana jest stabilizacja barku.

Wpływ asymetrii na koordynację ruchową i uczenie się

            Ciało człowieka zdaje się składać z dwóch części, które dają złudzenie symetrii. Wydaje się, że prawa i lewa strona ciała stanowią lustrzane odbicie, a zewnętrzny kształt ciała, jak i usytuowanie wewnętrznych narządów parzystych są równomierne, jednak jest to mylne wrażenie, gdyż ludzki organizm już we wczesnym okresie ontogenezy, ujawnia przejawy asymetrii, które stopniowo przyrastają. Asymetria postrzegana jest więc jako typowy, normalny objaw budowy ciała człowieka.

Rozpoznanie nieprawidłowości w zakresie asymetrii

Samo istnienie asymetrii uznaje się za naturalne u człowieka i niestanowiące przeszkodyw funkcjonowaniu organizmu. Niemowlęta po urodzeniu mogą układać się asymetrycznie, preferować jedną stronę ciała, jednak po upływie drugiego, trzeciego miesiąca życia czujność opiekunów powinna wzbudzić skłonność dzieckado wyraźnej preferencji jednej strony ciała, układania się na niej, odwracania głowy w jednym kierunku, patrzenia w jedną stronę, wkładania do buzi tylko jednej ręki, podczas gdy druga ręka bywa zaciśnięta i wycofana.

Jedną z prawidłowości rozwoju fizycznego człowieka jest proces lateralizacji. Dotyczy on tworzenia się czynnościowej przewagi jednego z dwóch symetrycznych organów ciała ludzkiego, np.: ręki, oka, nogi i związany jest z przewagą jednej z półkul mózgowych. Rezultatem tego procesu jest większa sprawność jednej strony ciała , co określane jest mianem asymetrii lub stronnością. Badacze początkowo koncentrowali się jedynie wokół problemu leworęczności, jednak obecnie zauważa się zaburzenia lateralizacji, które dotyczą też innych organów. Nieprawidłowości w zakresie lateralizacji mogą skutkować trudnościami w uczeniu się umiejętności szkolnych, czyli czytania, pisania i liczenia, a także mogą powodować zaburzenia mowy, koordynacji ruchowej oraz orientacji w stronach ciała i orientacji przestrzennej. Stwierdza się , że osoby z zaburzeniami lateralizacji mogą ujawniać gorszą koordynację wzrokowo- ruchową, co w rezultacie powoduje obniżenie szybkości i dokładności ruchów, a w dalszej perspektywie prowadzi do braku ekonomii i harmonii działania.

Dominacja ręki

Pierwsze objawy dominacji ręki obserwuje się już u niemowlęcia w okresie 6-7 miesiąca życia dziecka. Wybieranie jednej ręki nad drugą szczególnie widoczne jest u dzieci około 4 roku życia, a na przełomie wieku przedszkolnego i szkolnego lateralizacja czynności ruchowych rąk jest zazwyczaj stała, choć ostatecznego kształtu nabiera w 12 roku życia. Asymetria funkcji rąk i oka jest więc wykształcona u 7 latków, a późniejsze zmiany dotyczą jedynie wielkości asymetrii dynamicznej.

Wspieranie rozwoju dziecka

Lateralizacja jako prawidłowość wynikająca z naturalnego rozwoju dziecka, przebiega u dzieci w młodszym wieku szkolnym, wywołuje utrwalanie asymetrii funkcji ciała. Asymetria funkcji ciała jest niezbędnym warunkiem skutecznego uczenia się i działania człowieka. W środowisku proces lateralizacji może być stymulowany poprzez celowe działania terapeutyczne.

W pierwszym roku życia może występować symetryczność w ruchach chwytnych rąk, gdyż jest to proces zależny od strony bodźca, co wskazuje na zasadność stymulowania rozwoju dziecka w sposób umożliwiający wybór stronności ciała.

Przyczyny asymetrii

Obserwowana u niemowląt asymetria ułożeniowa może mieć różne przyczyny. Mogą być to nieprawidłowości w procesie pielęgnacji niemowlęcia, polegające na przykład na przystawianiugo stale do jednej piersi, układaniu ciągle na jedną stronę. Może się jednak okazać, że przyczyna tkwi w nieprawidłowym napięciu, kręczu szyi bądź w wadach słuchu lub wzroku, kiedy to dziecko ma potrzebę reagowania na bodźce dobiegające zawsze z tej samej strony. Choć asymetria nie jest jednostką chorobową, należy pamiętać, że może być przyczyną poważniejszych trudności.

Kształtowanie się dominacji stronnej

Na ustalenie dominacji stronnej wpływa wiele czynników, w tym uwarunkowania genetyczne, z jakimi rodzi się dziecko. Proces lateralizacji rozpoczyna się w życiu płodowym i często kończy się około 3 roku życia, jednak istnieją osoby u których trwa on dłużej, nawet do 7 czy 12 roku życia. Istnieją dane, że brak określenia lateralizacji do 3 roku życia może wpływać na opóźnienie dominacji półkulowej, co bezpośrednio wiąże się z funkcjonowaniem ośrodków odpowiedzialnych za przetwarzanie bodźców językowych. Stwierdza się, że brak wyboru ręki może powodować trudności w nauce, koncentracji i prawidłowej artykulacji, może się ujawniać opóźnionym rozwojem mowy, kłopotami w rozumieniu przekazu słownego w hałasie, trudnościami w uczeniu się sekwencji ruchowych, koncentracji na słuchaniu tekstu czytanego.

         Prawidłowa pielęgnacja dziecka od narodzin, dbałość o zróżnicowane pozycje i dostarczanie bodźców z obu stron ciała, kontrola fizjoterapeutyczna, a w razie wskazań- podjęcie procedur fizjoterapeutycznych oraz baczna obserwacja preferencji dziecka, umożliwienie mu dokonywania wyboru stronności ręki wraz ze strategiami służącymi odciążaniu nadmiernie obciążonej kończyny podczas uprawiania sportu, pracy mogą przyczynić się do poprawy stanu zdrowia, jakości życia człowieka. Budowanie właściwego tonusu mięśniowego, niwelowanie nieprawidłowości ze strony ze strony układu szkieletowo- mięśniowego działają wspierająco na przyjmowanie symetrycznej postawy ciała, zapobiegają powstawaniu wad postawy. Czujność specjalistów pracujących z dziećmi dotycząca preferencji stron ciała i posługiwania się nimi w sposób właściwy do zadania i zgodnie z wewnętrznymi skłonnościami do lateralizacji pomoże wykształcić prawidłowe nawyki.

Wspieranie rozwoju dziecka przedszkolnego Metodą Weroniki Sherborne

            Weronika Sherborne w latach 60 opracowała metodę pod nazwą „ Ruch Rozwijający”. Cechą charakterystyczną metody jest rozwijanie przez ruch: świadomości własnego ciała              i usprawniania ruchowego, świadomości i przestrzeni działania w niej oraz dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywania z nimi kontaktu.

Zdaniem autorki tej metody:…”wszystkie dzieci mają dwie podstawowe potrzeby: pragną poczuć się dobrze we własnym ciele( jak w domu), czyli umieć w pełni nad nim zapanować, odczuwają potrzebę nawiązywania kontaktu z innymi. Zaspokojenie tych potrzeb – dobry kontakt z samym sobą i z innymi ludźmi – jest możliwy dzięki dobremu nauczaniu ruchu”.

            Celem głównym metody jest wspomaganie prawidłowego rozwoju dziecka i korekcja jego zaburzeń. Stąd ważne miejsce w metodzie zajmuje wielozmysłowa stymulacja psychomotoryczna i społeczna, oparta o ruch, jako czynnik wspomagania.

            Cele ogólne ćwiczeń:

- kształtowanie świadomości własnego ciała w przestrzeni oraz umiejętności dzielenia                  w przestrzeni i nawiązywania kontaktu z innymi.

- wspomaganie rozwoju dziecka poprzez ruch, kontakt emocjonalny i wzrokowy.

- kształtowanie poczucia bezpieczeństwa i pewności siebie, rozwijanie zaufania do partnera.

            Proponowany terapeutyczny system ćwiczeń wywodzi się z okresu wczesnego dzieciństwa z tzw. baraszkowania, które zawiera w sobie element bliskości fizycznej                         i emocjonalnej. Jest to zdaniem W. Sherborne naturalna potrzeba dziecka do zaspokajania tych potrzeb, poprzez kontakt z osobami dorosłymi. Powstałe podczas ćwiczeń doznania wypływające z własnego ciała       i odczuwanie go w kontekście z elementami otoczenia, dają dziecku poczucie jego indywidualności.

            W metodzie wyróżnia się cztery grupy ćwiczeń : - ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała – ćwiczenia pomagające zdobyć pewność siebie – ćwiczenia ułatwiające nawiązanie kontaktu i współpracy z partnerami grupy – ćwiczenia twórcze.

            Metoda Weroniki Sherborne zalecana jest dzieciom o zaburzonym schemacie ciała.      W proponowanych ćwiczeniach dochodzi do integracji własnego ciała i jego poznania.

            Stosowanie metody ruchu rozwijającego przynosi korzyści dla dzieci:

- wspomaga rozwój

- wyrównuje opóźnienia w sferze emocjonalnej i społecznej

- uczy współdziałania z partnerem

- pozwala wykorzystać nagromadzoną energię, wykorzystać siłę

- uczy koncentrowania się na wykonywanym zadaniu

- wyzwala wśród uczestników wiele radości

            Zestaw wybranych ćwiczeń metodą Weroniki Sherborne ( propozycja dla rodziców dzieci ):

- „Tapczan”- dorosły kładzie się na wznak- dziecko kładzie się na dorosłym.

- „ Paczka”- dziecko lub dorosły zwija się „w paczkę”- kłębek. Druga osoba usiłuje rozwiązać „paczkę” tzn. rozprostować nogi i ręce osoby zwiniętej w kłębek.

- „ Skała”- jedna osoba klęka na kolanach podpierając się rękami. Dziecko usiłuje przewrócić „skałę”.

- „Naleśnik” – jedno lub dwoje dzieci zwijamy w koc ( jak naleśnik ) i toczymy po podłodze.

- „ Tunel’- dorośli w szeregu klęczą na kolanach podpierając się rękami- powstaje „tunel”, pod którym przechodzą dzieci. Jedna osoba pilnuje aby wszystkie dzieci wchodziły jednym wejściem.

- „Tratwa”- „tunel” zawala się. Dorośli kładą się więc jeden obok drugiego i powstaje „tratwa”. Dzieci kładą się na niej.

- „Pociąg”- wszyscy siedzą blisko siebie w rzędzie ( na przemian- dorosły – dziecko). Dorośli odpychając się od podłogi rękoma poruszają „pociąg” do przodu, każdy popycha przed sobą dziecko.

- „Budowanie domu”- dorośli są cegiełkami, z których dzieci ustawiają przestrzenną konstrukcję „dom”. Dorośli biernie poddają się zabiegom dzieci.

            Podczas zajęć metodą Ruchu Rozwijającego dziecko poznaje więc swoje ciało                        i przestrzeń, która je otacza, spotyka w niej drugiego człowieka. Uczy się współpracować najpierw z jednym partnerem w parach , potem w trójkach , aż wreszcie z całą grupą. Podczas kontaktu z innym człowiekiem uczy się opiekować drugą osobą ( są to ćwiczenia „z” partnerem i grupą), poznaje swą siłę i uczy jej używać ( w ćwiczeniach „przeciwko” partnerowi i grupie) po to, aby współpracować z nimi. Ostatnią kategorią aktywności jest „ruch kreatywny”- terapeuta zmienia swój scenariusz zajęć , podążając za propozycjami dziecka.

            W ten sposób dziecko poznaje siebie i świat, który je otacza, zdobywa zaufanie do siebie i innych, a czując się bezpiecznie , może stać się twórcze.

                               Jak korygować wady postawy u dzieci?

            Wady postawy są coraz częstszym zjawiskiem wśród dzieci i młodzieży. Szacuje się, że problem ten dotyczy 50-60% populacji poniżej 18 r.ż. Poza przypadkami , w których podłożem są wady wrodzone lub określone schorzenia. Wady postawy rozwijają się zwykle bez uchwytnej przyczyny. Dużą rolę odgrywa częste przyjmowanie nieprawidłowego układu ciała np.: (garbienie się), prowadzące do rozwoju i utrwalenia się nawyku nieprawidłowej postawy.

            Kiedy dziecko jest najbardziej narażone na wystąpienie wady postawy?

            Ciało ludzkie zmienia się wraz z wiekiem, a nawet w ciągu dnia. Możemy to sprawdzić mierząc swój wzrost rano i wieczorem. Okazuje się, że rano możemy być kilka centymetrów wyżsi niż wieczorem. Dzieje się tak, ponieważ nieustannie działa na nas siła grawitacji, która ściąga całe ciało w dół. Najbardziej podatne są na to krążki międzykręgowe, które w dużej mierze składają się z wody. Pod koniec dnia, na skutek dźwigania ciężaru całego ciała, krążki międzykręgowe stają się nieco spłaszczone i odwodnione, dlatego możemy być niżsi o kilka centymetrów. Na szczęście po przespanej nocy krążki wracają do normy.

            Krytycznym momentem w powstawaniu wad postawy są skoki wzrostowe, przypadające na okres:

- 6-7 lat

- 12-16 lat

            W tym wieku dziecko jest najbardziej podatne na wpływ rozmaitych czynników zewnętrznych, a rozwój układu mięśniowego nie nadąża za szybkim wzrostem kości. Z tego powodu powstają przeciążenia układu ruchu, mogące skutkować wadą postawy.       Dlatego, należy w tych okresach zwracać szczególną uwagę na zmiany postawy Twojego dziecka.

            Wady postawy- jak zapobiegać?

            Coraz więcej czasu spędzamy w domu, mało spacerujemy, na wszystko brakuje nam czasu, a siedzenie stało się główną aktywnością w ciągu dnia. Nasze ciało zostało wykształcone w taki sposób, aby jak najwięcej czasu przebywać w pozycji wyprostowanej, chodząc lub biegając. W celu jak najlepszego wykorzystania organizmu, powinniśmy przebywać stale w ruchu, unikać siedzenia i nieergonomicznego używania szkieletu.

                        Wady postawy i ich profilaktyka

            Jeżeli u Twojego dziecka nie ma jeszcze wad postawy lub coś zaczyna Cię niepokoić zacznij stosować poniższe zasady, dzięki czemu pomożesz swojemu dziecku uniknąć wad postawy.

- Nawyk prawidłowej postawy

Każdego dnia dbaj o utrzymanie prawidłowej postawy ciała. Tłumacz swojemu dziecku, dlaczego jest to tak ważne, koryguj je i nagradzaj za dobre zachowania.

- Nie dźwigaj

Wyeliminuj czynniki, które mogą stanowić zagrożenie wystąpieniem wad postawy np.: podnoszenie ciężkich przedmiotów.

- Aktywność fizyczna

Zapewnij dziecku odpowiednią ilość ruchu, umożliwiającego wszechstronny i harmonijny rozwój fizyczny.

Kontrola wad postawy

Dbaj o regularną kontrolę zdrowia. Im szybciej wykryjesz wadę postawy u dziecka, tym mniejsza szansa na to, że wada się rozwinie i utrudni jego funkcjonowanie.

- Spędzaj czas wolny aktywnie

W miarę możliwości zapisz dziecko na basen, zajęcia gimnastyki korekcyjnej. Na tych aktywnościach ćwiczy się nawyk utrzymywania prawidłowej postawy ciała , a także dba się o harmonijny rozwój wszystkich partii mięśniowych.

- Zdrowe odżywianie się

Zapewnij dziecku racjonalne odżywienie. Układ kostny i mięśniowy dziecka wciąż się rozwija. Dziecko ma duże zapotrzebowanie kaloryczne, szczególnie w okresie „ skoków wzrostowych”.

- Zdrowe nawyki w domu

Zapewnij dziecku odpowiednią ilość snu- około 10 godzin na dobę. Ważne jest ,aby dziecko spało na twardym materacu z poduszką takiej grubości , aby w leżeniu na boku wypełniała ona przestrzeń między barkiem a głową. Zwróć uwagę czy ma biurko i krzesło dostosowane do swojego wzrostu. Czy podczas rysowania ręka od łokcia do nadgarstka spoczywa na blacie biurka. Pamiętaj, że dzieci rosną błyskawicznie i należy co jakiś czas sprawdzić, czy poprzednie ustawienie nadal jest dobre.

- Nie wszystko na raz , a z umiarem

Nie przeciążaj dziecka zajęciami dodatkowymi. Spędzaj więcej czasu na świeżym powietrzu.

            Profilaktyka wad postawy powinna towarzyszyć przez całe życie. Podane zasady pomogą utrzymać zdrowie i dobre samopoczucie.