Zdarza się nierzadko, że przedszkolak „kłamie” i „oszukuje”. Nie wykazuje przy tym żadnego wstydu. Potrafi okłamać osobę dorosłą „prosto w twarz”. Dlaczego tak się dzieje? Gdzie dziecko nauczyło się takiego zachowania? A może to wrodzona skłonność do zmyślania albo naśladowanie zachowania starszych dzieci lub dorosłych? Czy dziecko wyrośnie na nieuczciwego człowieka? Czy można mu ufać?
Rozwój moralny dziecka polega na interioryzacji( uwewnętrznianiu) reguł i norm moralnych. Dziecko musi poznać i zrozumieć zasady panujące w grupie społecznej ,do której należy. Stopniowo uczy się odróżniania dobra od zła. Jest w stanie doświadczyć poczucia winy i wstydu. Zdolności te zależne są od poziomu rozwoju poznawczego, czyli myślenia u dziecka oraz jego rozwoju emocjonalnego. Postępowanie moralne oznacza określone, zgodne z zasadami zachowanie. Rozumowanie moralne oznacza przestrzeganie i myślenie w kategoriach moralnych, umiejętność wyjaśniania zasad właściwego moralnie postępowania. Zgodnie z teorią Piageta można wyróżnić cztery stadia w rozwoju moralnym człowieka:
- Okres wczesnego dzieciństwa. Dziecko w wieku 2-4 lat wyróżnia się tzw. Anomią moralną tzn. że maluch nie jest w stanie zrozumieć ,na czym polegają zasady , reguły i normy moralne. Jeśli zachowuje się zgodnie z zasadami, to dlatego, że obserwuje zachowania dorosłych i w prosty sposób stara się je naśladować. Tendencja do „kłamstwa” , a inaczej zmyślania, fantazjowania jest u małych dzieci zjawiskiem naturalnym i wynika z ich egocentrycznego podejścia do życia.
- Dziecko w wieku 5-7 lat jest na wyższym etapie rozwoju moralnego. Dziecko w tym wieku potrafi bardzo poważnie traktować zasady i reguły. Dziecko chętnie poznaje reguły gier, regulaminy zabaw, stara się im podporządkować
- Dzieci w wieku 8-11 rozumieją , że reguły są umowami społecznymi. Zaczynają zwracać uwagę na motywy i intencje innych ludzi.
- Dzieci powyżej 12 r.ż. normy traktują jako wynik wspólnych ustaleń i umów , które mogą być zmieniane w zależności od sytuacji. Występuje rozumienie , iż inne osoby mogą mieć odmienny punkt widzenia na różne sprawy.
Dzieci poniżej 6 roku życia mogą wykazywać naturalną tendencję do kłamania i fantazjowania. Nie potrafią jeszcze trafnie rozróżniać rzeczywistości od fikcji. Dlatego ,też mijając się z prawdą , nie przeżywają poczucia winy i wstydu. Brakuje im świadomości, iż postępują niezgodnie z zasadami wyznawanymi przez osoby dorosłe. Ponieważ ich myślenie jest egocentryczne, działają tak, aby dbać przede wszystkim o swoje dobro. Zatem motywem zmyślania u małych dzieci może być np. chęć zwrócenia na siebie uwagi dorosłych lub uniknięcia tarapatów. Pojęcie małego dziecka o tym, co jest dobre, a co złe , nie jest tak daleko rozwinięte jak u osób dorosłych. Możliwości jego myślenia i rozumowania moralnego pozostają na niższym poziomie. Wydaje się , że dziecko najpierw uczy się „teorii dobrego postępowania” , dopiero po jakimś czasie będzie w stanie ją zrozumieć i zastosować w praktyce. Dlatego kluczowe znaczenie dla rozwoju dziecka w dziedzinie prawości i moralności ma postawa rodziców. Rozumiejąc ograniczenia poznawcze dziecka, powinniśmy stale wyjaśniać mu zasady i reguły moralnego zachowania, pomagać odróżniać dobro od zła, zwracać uwagę na konsekwencje jego postępowania dla innych ludzi.
Znając etapy rozwoju moralnego u dzieci , możemy stopniowo przygotowywać je do szerszego rozumienia spraw międzyludzkich i wprowadzać w kolejne stadia myślenia moralnego. Z pomocą przychodzą nam bajki, opowiadania, filmy dla dzieci. Doskonałą okazję stwarzają też własne doświadczenia i sytuacje z życia codziennego. Należy je omawiać wspólnie z dzieckiem , zachęcając do wyjaśniania motywów postępowania różnych osób , wartościowania ich zachowania oraz przewidywania skutków, jakie to zachowanie może za sobą nieść.
Fantazjowanie dziecka może mieć niestety także wymiar „patologiczny”. Częstsze oraz nietypowe w swej treści i wymiarze fantazjowanie może pojawiać się u dzieci doświadczających zaniedbania, przewlekłego stresu, nadużyć, przemocy czy też będących świadkami traumatycznego zdarzenia. W przypadku nadużyć wobec dziecka konieczna jest interwencja medyczna i psychologiczna (psychoterapeutyczna), ale także prawna, mająca na celu zabezpieczenie zdrowia i życia dziecka.
Co robić - porady praktyczne:
- Chwal dziecko , kiedy mówi prawdę;
- Okazuj mu swoją aprobatę i zainteresowaniem, nawet wtedy , gdy tego nie żąda;
- Nie nazywaj każdej zmyślonej opowieści dziecka „kłamstwem”- niektóre są po prostu wybujałą fantazją;
- Kształtuj u dziecka poczucie własnej wartości i dbaj o jego pozytywne kontakty z rówieśnikami, aby nie próbowało przypodobać się innym dzieciom poprzez wymyślanie historii;
- Podyskutuj z dzieckiem o tym, jak się czuje osoba oszukana przez kogoś bliskiego, znajdź każdego dnia chwilę , aby wysłuchać dziecko i porozmawiać z nim o jego radościach, troskach, codziennych sprawach;
- Bądź przykładem osoby prawdomównej i uczciwej - zarówno w stosunku do dziecka , jak i wobec innych osób , w różnych sytuacjach życiowych.
Źródło:
A.Wentrych „Zanim wkroczy specjalista…” Jak pomóc przedszkolakowi w trudnych sytuacjach.Przewodnik dla nauczycieli i rodziców.